امروز هر دختر و پسری که دستی به سه‌تار می‌زند، نام «سیم مشتاق» را شنیده است. اگر کمی کنجکاو باشد، نام «مشتاق علی‌شاه» را هم می‌داند که این سیم، یادگار اوست و ۲۳۱ سال پیش به حکم امام جمعه کرمان، سنگسار شد؛ جرمش این بود که کنار مسجد جامع، قرآن را با نواختن سه‌تار می‌خواند و به خصوص جوان‌ها دورش جمع می‌شدند و احتمالا از نگاه امام جمعه آن روزگار، از خدا و دین، دور می‌شدند.
امروز نامی از آن امام جمعه به جا نمانده، اما ساختمان دنج و باصفای آرامگاه مشتاق، همچنان خیلی‌ها را که ممکن است چندان هم با او آشنا نباشند، به مشتاقیه می‌کشاند.
در روزگار ما امامان جمعه، کنسرت‌های رسمی را که از دولت و حکومت، مجوز گرفته‌اند، لغو می‌کنند و امثال کیهان کلهر هم ظاهرا به همان راه مشتاق می‌روند؛ دویست سالی زمان می‌برد تا معلوم شود نام کیهان کلهر، علی‌اصغر بهاری، هابیل علی‌اف، سایات‌نووا و … کمانچه‌نوازان بزرگ در تاریخ می‌ماند یا نام امامان و خطیبان جمعه این روزگار. شاید هم شبیه شرایط مولوی موسیقی‌دوست و مفتی‌ها و فقیهان روزگارش در هفتصد سال پیش باشد که داوری تاریخ نشان داد کدام ماندگارند؛ می‌گویند مولوی آنقدر مسحور نوای نی و رباب و طبل و قوالی بوده و آنقدر شوریده سماع و رقص و مست و از خود بی‌خود با ترنم موسیقی، که وقتی در سماع به او ندا می‌دادند، وقت نماز است، پاسخ می‌داده: ما در نمازیم.
بعد از آشنایی با شمس تبریزی، مولوی که منبر، سخنوری و کلاس‌های درس مذهبی را کنار گذاشته بود، ساعت وضو را با نوای رباب پرمی‌کرده و آنطور که در مناقب‌العارفین (نوشته شمس‌الدین احمد افلاکی) آمده، صدای نی همه قونیه را فراگرفته بوده، چون این مفتی بزرگ پیشین قونیه معتقد بود، «موسیقی زبانِ عاشقان» است.
[alert type=secondary close=no]
شیخ مفتی ز عشق شاعر شد
گشت خمار اگر چه زاهد بُد
یک نفس بی‌سماع و رقص نبود
روز و شب لحظهای نمىآسود
سلطان ولد، فرزند مولوی در وصف حال پدرش
[/alert]
گفته‌شده، مولوی رباب‌‌نواز ماهری هم بوده و صدای ساز رباب را «آواز درِ بهشت» می‌دانسته و در مقابل اعتراض فقها و مفتیان و واعظان شهر به رواج موسیقی بین مسلمانان گفته است:
اگر رباب را که علمای دین حرام کرده بودند به کار آنها می‌آمد همانند چیزهای دیگر، دست از آن می‌کشیدیم و نثار پیشوایان دین می‌کردیم. اما چون رباب را غریب یافتیم، از سر غریب‌نوازی آن را نواختیم.
مناقب‌العارفین
آخر داستان هم البته نام همین مولوی پرشور و شیدا و عاشق ماند و هیچ خبری از آنها که به قول مولانا «بر آهن سرد می‌کوفتند» نیست….
تا دویست سال از زمان مشتاق و هفتصد سال از زمان مولوی در چشم به هم زدنی بگذرد، فعلا در صبح جمعه با گوشه این هفته به صدایی گوش کنید که از هزاران سال پیش تا امروز زنده مانده است؛ در «صبح جمعه کمانچه گوشه»، نوای سیم‌هایی را بشنوید که روح و جان آدمی را از زمین جدا می‌کند…
نوای کمانچه را در صبح جمعه با گوشه صد و شصت و هشتم در ساوند کلاود گوشه یک‌جا بشنوید و دوست‌داشتید، پایین‌تر را هم بخوانید:
قطعه «شهر خاموش» را ببینید؛ همنوازی کیهان کلهر با گروه آمریکایی «بروکلین رایدر» که در بهترین سالن‌های دنیا اجرا شده اما اجازه اجرا در ایران نداشت:
در کنار بزرگان کمانچه‌نواز ایران (اردشیر کامکار، علی‌اکبر شکارچی، مهدی آذرسینا، هادی منتظری و …) که با این ساز مو سپید کرده‌اند، باید از تازه‌نفس‌های کمانچه‌نواز هم سراغی گرفت؛ نوآورانی مثل سهیل مخبری که کمانچه را وسط کارهایی از متالیکا نواخته است. «اردیبهشت» یکی از زیباترین قطعات سهیل مخبری است که خودش گفته زمان ساختن و نواختنش حال غریبی داشته و جای دیگری سیر می‌کرده:
آرش کامور هم جوان نوآور دیگری است که نام این قطعه را «ساز آتش» گذاشته است. بشنوید چه آتشی برپا می‌کند با سیم‌های کمانچه‌اش:
زنان کمانچه‌نواز ما مثل نازنین غنی‌زاده، نگار خارکن و نیوشا بریمانی، چراغ موسیقی ایرانی را با همه دلشکستگی‌ها و دلسردی‌هایی که می‌بینند، روشن نگه داشته‌‌اند. این زنان جوان با بهترین گروه‌های موسیقی داخلی و خارجی کار کرده‌اند و درخشیده‌اند اما در ایران آرام آرام اجازه حضور در صحنه را از دست می‌دهند.
تک‌نوازی و همنوازی نیوشا بریمانی را ببینید با گروه هلندی «آریفا» در آمستردام که ظاهرا اعضایش قدر ساز کمانچه و آوازش را خیلی خوب می‌دانند: «از مجموعه آواهایی از شرق»
با کیهان کلهر شروع کردیم، با او هم صبح جمعه کمانچه‌ای را تمام کنیم. کلهر که با شجاعت حسین‌خان، سیتارنواز هندی، ژیوان گاسپاریان، دودوک‌نواز ارمنی، اردال ارزنجان، باغلاما نواز ترک و گروه‌های موسیقی آمریکایی و اروپایی همنوازی کرده، مدت‌هاست در ایران راحت اجرا نمی‌کند و کنسرت‌هایش «مشکل‌دار» می‌شود، اما همچنان شیرین، مداوم و پی‌گیر کار می‌کند و صدای سازش را با روزنه‌های کوچک امید زنده نگه داشته است.
اینجا در ساوند کلاود گوشه می‌توانید بعضی از زیباترین کمانچه‌نوازی‌های کیهان کلهر را یک‌جا گوش کنید:
ویدیوهای این صبح جمعه را در یوتیوب گوشه ببینید:
نظر شما