برای سَم‌زُدایی بدن ما کیسه دوخته‌اند

آن‌طور که پژوهشگران می‌گویند اگر سَمی درون ما باشد که بدن آن را تولید نکرده، به احتمال زیاد ما مُرده‌ایم یا به درمان جدی و سریع پزشکی نیاز داریم. در یک بدن سالم، کبد، پوست و حتی ریه‌ها، سم‌زدایی (دیتاکس) می‌کنند. تا امروز هیچ روش علمی که بتواند بهتر از این عضوها، بدن را سم‌زدایی کند، پیدا نشده است.

بازار داغ سم‌زدایی از بدن

چسب یا «پدهای دفع سموم کف پا» که اسمش را حجامت مدرن گذاشته‌اند با قیمت ۱۰و ۱۸ و ۲۵ هزارتومان و بیشتر، در ایران پرفروشند.

دستگاه‌هایی شبیه تشت مستطیلی با دو بخش برای حمام کف پا و از بین بردن سموم بدن هم طرفدار دارند که شرکت وارد‌کننده‌اش ادعا می‌کند فلزات سنگین و اسیدهای مضر را از پا دفع می‌کند و از معالجه پوستی تا کاهش وزن هم کاربرد دارد.

یکی دیگر از روش‌های پرطرفدار سم‌زدایی، قرص‌های تمیزکننده کولون (روده بزرگ) است: یک ماده پلیمری (پلاستیکی) که مدفوع را به چیزی شبیه پلاستیک تبدیل می‌کند. بعد از یک جلسه از این تمیزکاری‌ها، می‌توان ساعت‌ها به یک شبه‌مار پلاستیکی که در کاسه توالت می‌لغزد، خیره شد و به ادعای فروشنده فکر کرد که «با خوردن این قرص چیزی شبیه لجن سمی از بدن خارج می‌شود»؛ چه خرید خوب و افتخارآمیزی.
این لجن چیزی نیست جز همان ماده‌‌ای که در دستمال‌ها یا کیسه‌های مدعی سم‌زدایی از پا هم کار گذاشته شده تا شب موقع خواب به کف پا بچسبانیم و فردا صبح، رنگ قهوه‌ای ناراحتش ما را خوشحال کند؛ در واقع سرمان با ماده کدر و بدرنگی که گفته شده سم و فلزات سنگین در بدن بوده و روی دستمال نقش می‌بندد (رنگش تنها ترکیبی است با عرق بدن) گرم شود.

جلسه‌های یوگا در مکان‌های شیک و در طبیعت‌ کارت‌پستالی برای سم‌زدایی جسم و روح، ماساژهای مختلف با وعده سم‌زدایی و رژیم‌های یک هفته‌ای سم‌زدایی همراه با کاهش وزن (که کاری به سموم بدن ندارد اما به خاطر یک هفته گرسنگی، وزن کم می‌شود) و شست‌وشوی روده از بیرون، در همین دسته‌بندی، جیب آدم‌ها را خالی می‌کنند.

این یک‌جور مسابقه «بدن خود را از درون پاکیزه کنید» در صنعت پُر سود و کشش «سم‌زدایی» است که هر کدام روی دست دیگری بلند می‌شوند؛ یک روز یک نوشیدنی سبز صنعتی رو می‌شود. یک روز کانال‌های ماهواره‌ای پر از تبلیغات چسب‌های سم‌زدای جادویی و معجزه‌‌گر می‌شوند. بعد، یک سری قرص‌هایی باب می‌شوند که روده و معده را می‌شویند و شامپوها، ماسک صورت، لوسیون‌های خوش‌رنگ و بو و چای کیسه‌ای سریعی رونمایی می‌شوند که از پوست و مو تا داخل روده را تمیز و مرتب می‌کنند، وزن را کم کرده و  به گفته صاحبان این نشان‌ها، «سم‌زدایی» می‌کنند؛ اما دقیقا از چی و چطور؟

دو نوع سَم‌زدایی

سم‌زدایی احتمالا کاری نیست که ما بتوانیم انجام دهیم. به قول پژوهشگری در دانشگاه اکستر بریتانیا دو نوع دیتاکس یا سم‌زدایی وجود دارد: یکی قابل احترام است و دیگری نیست.

سم‌زدایی اولی درمان پزشکی افرادی است که اعتیاد به مواد مخدر، زندگی آنها را تهدید می‌کند. یعنی کسی که بدن خودش را با مصرف بی‌رویه مواد مخدر سنگین، سمی کرده؛ پس این درمان با جنس‌های شیک و خوردنی‌های جذاب و مواد آرایشی و پیرایشی رنگارنگ در قفسه‌های فروشگاه‌ها انجام نمی‌شود.

سم‌زدایی دومی، اسمی است که بعضی کارآفرینان و شارلاتان‌ها (دقیقا کلمه‌ای که محقق استفاده کرده) ربوده‌اند و برای پاک کردن ساختگی سم‌های جمع‌شده در بدن ما ساخته‌اند؛ دکان دو نبشی که باعث شده آدم‌ها فراموش کنند با میان‌بُرهای تقلبی و الَکی نمی‌توانند احساس عذاب‌ و نگرانی از خوردن غذاهای ناسازگار و چرب و چیلی و نوشیدن آب‌شکرهای رنگارنگ را از بین ببرند. اینها تنها راه‌هایی برای فروش محصولات تنبلانهٔ تازه، با برچسب «سلامت» برای معتادان به سبک ناسالم خوردن و نوشیدن است که پیاده کردن مفهوم سالم زیستن برایشان سخت‌تر است.

سم‌زدایی واقعی چیست؟

بیشتر صاحبان صنایعی که محصولاتی با کلمه «سم‌زدایی» به بازار می‌فرستند و راه‌هایی را برای دفع آن با شامپو، لوسیون و نوشیدنی‌های رنگی و خوشحال معرفی می‌کنند، هیچ توضیحی درباره چگونگی عملکرد این محصولات ندارند. یعنی اگر از آنها بپرسید دقیقا چطور این سمی را که در بدن‌تان هست (اصلا وجود دارد؟) می‌زداید، نمی‌دانند چه جوابی بدهند.

این کار را یک گروه از دانشمندان در بریتانیا وابسته به یک خیریه، در سال ۲۰۰۹ میلادی انجام داده و نتیجه‌اش را منتشر کرده‌اند. آنها می‌گویند هیچ‌کدام از شرکت‌های تولیدکننده ۱۵ نوع از محصولات (از مکمل‌های غذایی تا اسموتی‌ها و شامپوهای متنوع) تعریف مشابه و مشترکی از کلمه «سم» و «سم‌زدایی» نداشته‌اند چه برسد که اسم این سم‌ها را بگویند.

[alert type=secondary close=no]

ظاهرا نوشتن عبارت «با قابلیت سم‌زدایی» که با یک علامت خوشگل روی محصولات می‌آید، هیچ مفهومی برای خود تولیدکنندگان ندارد.

[/alert]

خیلی از ما زمانی به مفهوم مبهم سم‌زدایی فکر می‌کنیم که آخر هفته یا مهمانی پر از نوشیدنی‌های الکلی را گذرانده‌ایم. در این حالت با عذاب وجدان به قفسه «سم‌زدایی» داروخانه یا سوپرمارکت‌ها فکر می‌کنیم تا چیزی را به خصوص برای سم‌زدایی از کبد بخریم. اما این که کبد نیاز به یک قرص یا هر چیزی پیچیده در زرورق با نشان «سم‌زدایی» دارد، خیلی ساده‌انگارانه است.

یک‌جور شامپو و شوینده که در بازار به سم‌زدا معروف است

در چنین لحظه عذاب‌آوری اما باز هم بهتر است همان توصیه تکراری و همیشگی، یادمان بیاید: کنار گذاشتن نوشیدنی الکلی سنگین قطعا یک فرصت برای زندگی سالم‌تر است.

کبد چه می‌کند؟

کبد، مولکول الکل را در یک روند دو مرحله‌ای می‌شکند؛ آنزیم‌های کبد ابتدا الکل را به استالدهید تبدیل می‌کند؛ ماده بسیار سمی که سلول‌های کبد را خراب می‌کند. کبد تقریبا بلافاصله، این ماده را به دی‌اکسید کربن و آب تبدیل می‌کند و بدن از شر آن راحت می‌شود.
نوشیدن الکل بیش از حد می‌تواند این آنزیم‌ها را از بین ببرد و استالدهید تولید شده باعث آسیب کبدی شود. اما گفته شده، نوشیدن سرخوشانه و دیر به دیر، ممکن است اثر محافظت از کبد را داشته باشد و کمک کند کبد این آنزیم‌ها را تولید کرده و بقیه سمومی را هم که واردش می‌شود، بزداید.

کمی سم،‌ ما را نمی‌کُشد

کلم بروکلی با علامتی که رستوران‌ها می‌نویسند «سوپرغذا» یا «سالاد سم‌زدا»، به کبد کمک می‌کند اما نه به روشی که این مکان‌های شیک، با لایه‌ای از سبزیجات در ظرف‌های گران‌قیمت، تبلیغ‌اش می‌کنند؛ کلم بروکلی، تنها قهرمان کمک به کبد نیست.

[alert type=secondary close=no]

کلم بروکلی که روی آن در نوشیدنی‌های سالم مانور «اَبَر کلم سم‌زدا» را می‌دهند، مثل همه اعضای خانواده کلم‌ها، جوانه‌ها و گیاه خردل، ماده سیانید دارد. خوردن کمی از این سَم، مثل الکل، خیلی سریع در کبد آنزیمی تولید می‌کند برای مقابله بهتر با سم‌های دیگر.

[/alert]

چاره چیست؟

بیشتر مردم فکر می‌کنند، باید خوردن بعضی از مواد غذایی را محدود یا نامحدود کنند؛ مثلا شبانه‌روز چای سبز بنوشند یا اصلا سیب‌زمینی سرخ‌کرده نخورند.

شیوه زندگی که بشود اسمش را سوپرزندگی سم‌زدایی گذاشت باز هم همان فرمول همیشگی و معمولی است: سیگار نکشیدن، ورزش کردن و داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل مثل رژیم غذایی مدیترانه‌ای.

غذای مدیترانه‌ای آنقدرها که اسمش زیبا و طرب‌انگیز است، پیچیده نیست: یک رومیزی یا سفره شطرنجی قرمز را در نظر بگیرید که روی آن گوشت، ماهی، روغن زیتون، پنیر، سالاد، غلات سبوس‌دار، دانه‌های روغنی و میوه چیده شده.

همه این غذاها پروتئین، اسیدهای آمینه، چربی اشباع‌نشده، فیبر، نشاسته، ویتامین‌های مختلف و مواد معدنی مورد نیاز سیستم ایمنی بدن را دارند. اینها بزرگ‌ترین نگهبان در مقابل بیماری‌ها هستند و باعث می‌شوند بدن، کامل و درست کار کند. پس چرا چنین جشنی را که به گفته پزشکان در دسترس، ساده و طبیعی است، به هم بزنیم و برای احساس سلامت، خودمان را مجازات کنیم. چرا مجبور به نوع کاذب سم‌زدایی هستیم که رسانه‌ها توی مغزمان می‌کنند؟
[alert type=secondary close=no]

شاید بد نباشد از وسواس سم‌زدایی بدن از درون کبد، روده و مو که از تبلیغات گوناگون سرایت کرده، کم کنیم و به سم‌زدایی از محیط زیست‌ هم فکر کنیم.
[/alert]

باشگاه ورزشی، بدن‌سازی و نوشیدنی‌های لاغری و سم‌زدا

عده‌ای معتقدند دین‌های کهن، نقش مهمی در جاانداختن شیوه‌های مختلفی از سم‌زدایی بدن، در کنار «پالایش روح» دارند، گروهی هم می‌گویند تلاش برای پیوند مفهوم سم‌زدایی به دین‌های قدیمی، سُرنا را از سر گشاد زدن است؛ در دهه ۷۰ میلادی فرهنگ «باشگاه ورزشی» شکل گرفت و گسترش صنعت زیبایی و رژیم غذایی را صاحبان صنایع تولید کردند و به سرعت روی غذاها و نوشیدنی‌‌های خاصی هم مانور دادند. صنعت سم‌زدایی ادامه همین روش‌هاست که کلی سرمایه در کنارش خوابیده و خیلی‌ها می‌‌خواهند از این پول بهره ببرند و سم‌زدایی را هر روز رنگارنگ‌تر و  وسوسه‌انگیزتر عرضه کنند.

چای سم‌زدا

بیشتر ما ‌نمی‌خواهیم مسئولیت درست یا نادرست بودن این اطلاعات را قبول کنیم. بیشتر ما دانش و درک ترکیب ماده شیمیایی مثل شامپو را نداریم و دنبال یک مفهوم آشنا می‌گردیم و  آنقدر در فکر کردن و تحلیل شرایط تنبل شده‌ایم که جریان‌های تبلیغاتی را دنبال می‌کنیم.

خیلی از تصمیم‌های خرید ما برای برداشتن چیزی از یک قفسه در فروشگاه، بر اساس جهل و پیش‌فرضی است که تبلیغات بی‌مفهوم و نادرست برایمان ساخته و بر اساس آن به گفته‌های آبکی هر فردی با سر و وضع معقول اعتماد می‌کنیم. شاید به این دلیل که خیلی از ما فرض می‌کنیم، نهادهای نظارتی همه خطاها و تقلب‌ها را می‌بینند و مانع تولید و عرضه محصول ناکارآمد می‌شوند. خیلی از بازاریابان هم از همین تصور نان می‌‌خورند.