هنر خام

هنر خام، نامی بود که ژان دوبوفه نقاش و مجسمه‌ساز فرانسوی، برای نقاشی‌های غریزی افراد آموزش‌ندیده، انتخاب کرده بود؛ کودکان، کسانی که نارسایی ذهنی دارند، زندانیان آموزش‌ندیده و افرادی از این دست که به عبارتی در هنر و نقاشی، خام‌دست بودند. البته کوبیست‌ها و نقاشان و هنرمندان دیگری مثل پُل کله از نقاشی‌های کودکانه یا آثار بدَوی و بومی، الهام گرفته بودند و نام هنر نائیو را برای این سبک کارها به‌کار می‌بردند اما ایده ژان دوبوفه خالص‌تر بود و معتقد بود هنرمندان هنر ابتدایی یا نائیو این کارها را به هر حال برای مخاطبانی می‌آفریدند که ممکن است در کافه‌ها و گالری‌ها نباشند اما مخاطب و بیننده کار آنها هستند و آفرینندگان هم از وجود آنها آگاهند، اما هنر خام تنها از غریزه خالقانش می‌آید و مثلا بیمار روانی که شاید در برقراری ارتباط با دیگران ناتوان هم باشد، به مخاطب فکر نمی‌کند و تنها راهی برای بروز عواطف و غریزه پیدا کرده‌ که از صافی آموزش، رسانه، مذهب، … نگذشته و خام و بی‌واسطه است. دوبوفه حدود بیست‌وپنج سال را به شکلی در انزوا گذراند و وقتش را صرف جست‌وجو و بررسی آثار کودکان و بیماران روانی کرد؛ موسیقی، زبان‌های مختلف و تئاتر عروسکی هم از موضوع‌هایی بودند که به آنها علاقه داشت. دوبوفه مجموعه بزرگی از کارهای کودکان و بیماران روانی را با نام هنر صریح یا بی‌تکلف، گردآوری کرده.

Jean Dubuffet, Affluence detail, 16th January 1967, Vinyl on canvas, Fondation Beyeler Riehen Basel, Zurich

دوبوفه مجموعه بزرگ کارهای کسانی را که خودشان‌را هنرمند نمی‌دانستند، در نمایشگاه‌ها نشان می‌داد و آنها را «نمونه‌های راستین آفرینش انسانی» می‌دانست. در مجموعه کارش به نام «بدن خانم‌ها» که در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۵۱ نقاشی کرده، از این کارها تاثیر گرفته. نوربرت لینتن، مورخ و منتقد هنر مدرن، در کتاب معروفش، داستان هنر مدرن -با ترجمه علی رامین به فارسی چاپ شده- این نقاشی‌ها را «قلم‌اندازهای خام‌دستانه‌ای از بدن زنان، بی هیچ ظرافت و خوش‌آیندی می‌داند که یادآور شِرّوورهای دیوار توالت‌های همگانی‌اند و با خراش بر روی لایه‌ای از رنگ کلفت و زمخت شکل گرفته‌اند».

چند نقاشی و مجسمه از کارهای ژان دوبوفه ببینید.

Jean Dubuffet

ژان دوبوفه ۳۱ ژوئیه (جولای) ۱۹۰۱ در لو آور فرانسه به‌دنیا آمد؛ در خانواده ثروتمندی که در کار عمده‌فروشی شراب بودند. سال ۱۹۱۸ به پاریس و آکادمی ژولیان رفت تا نقاشی بخواند اما شش ماه بیشتر در آکادمی نماند و آنجا را رها کرد تا خودش مستقل، یاد بگیرد و تجربه پیدا کند. سال ۱۹۲۴ به ارزش هنر آکادمیک و رسمی شک کرد و سراغ کسب و کار پدرش و تجارت شراب رفت. در دهه ۳۰ دوباره سراغ نقاشی رفت اما بازهم نقاشی را رها کرد و در سال‌هایی که نازی‌ها فرانسه را اشغال کرده بودند، تجارت شراب را گسترش داد. بعدها در متن زندگی‌نامه‌اش نوشت، در این دوران با فروش شراب به ارتش آلمان نازی سود سرشاری به جیب زده. از سال ۱۹۴۲ بود که تصمیم گرفت تمام‌وقت نقاشی کند و هنر را جدی‌تر گرفت. از مردم عادی و بدن‌های برهنه نقاشی می‌کشید اما به سبک خودش که که خشن و بی‌ظرافت بود. کم‌کم جنبه‌هایی از نقاشی‌هایش مثل رنگ‌آمیزی درخشان و تصویرپردازی قوی، بینندگان و منتقدان را به کارهای او علاقمند کرد. سال ۱۹۴۹ کارهایش را با نام هنر خام نمایش داد و مقاله‌ای هم به نام هنر خام، برتر از هنرهای متمدنانه نوشت و ایده هنر خام را توضیح داد.
دوبوفه سال ۱۹۸۵ در ۸۴ سالگی مُرد.

Affluence by Jean Dubuffet, 1961

Guéridon and Chaise, de Pratique fonction ii, by Jean Dubuffet, 1969

Spinning Round, 1961, Tate Gallery, London

Skulpturenpark Waldfrieden, Germany

Jean Dubuffet, Group of four trees, 1970-1972, 12m, Chase Manhattan Plaza, New York

Jean Dubuffet, Closerie Falbala,1969-1973, 1610m2, Dubuffet Foundation, Perigny sur Yerres, France

Flaine, France

Jardin dEmail, Otterlo, Netherlands

Jean Dubuffet, Arbre Biplan

[schema type=”person” name=”ژان دوبوفه” orgname=”بنیاد ژان دوبوفه” jobtitle=”نقاش، مجسمه‌ساز” url=”http://www.dubuffetfondation.com/index_ang.htm” description=”نقاش و مجسمه‌ساز فرانسوی که ایده هنر خام را مطرح کرد و به نقاشی کودکان و بیماران روانی به عنوان هنر بی‌واسطه و خام و خالص نگاه می‌کرد.” bday=”1901-07-31″ street=”137, Rue de Sèvres” city=”پاریس” postalcode=”75006″ country=”FR” ]